رانندگی و صرع، یک موضوع چالش برانگیز

تاریخچه محدودیت‌های رانندگی ناشی از تشنج

 از زمانی که اولین گواهینامه‌های عمومی رانندگی در اوایل دهه 1900 میلادی صادر شد، تشنج به عنوان یک خطر عمومی جدی در رانندگی در نظر گرفته شد. اولین گزارش‌های مستند در مورد حوادث رانندگی مرتبط با تشنج مربوط به سال 1906 میلادی بوده است که خطر تشنج در رانندگان مبتلا به صرع موضوعیت پیدا کرد. از آن تاریخ تا 50 سال آینده، بیماران مبتلا به صرع به صورت کل از رانندگی محروم بودند. در سال 1949 میلادی، ویسکانسین اولین ایالت آمریکا بود که محدودیت‌های رانندگی مرتبط با تشنج را لغو کرد. این تغییر سیاست به سرعت توسط چندین ایالت دیگر نیز پذیرفته شد. در سال 1956 میلادی، بریتانیا به افراد مبتلا به صرع که برای 5 سال و کمتر مبتلا به تشنج تحت کنترل بودند، اجازه رانندگی داد. در دهه 1970 میلادی، بیماران آمریکایی مبتلا به صرع اگر معیارهای کافی کنترل تشنج را کسب می‌کردند، قادر بودند به صورت قانونی رانندگی کنند. این تغییرات همزمان با توسعۀ داروهای ضد تشنج مؤثر در جهان و نیز با توجه نیاز رو به رشد هزاران بیمار مبتلا به تشنج‌های تحت کنترل، برای رانندگی بود. تخمین زده می‌شود که امروزه در حدود 60 درصد از افراد مبتلا به صرع در آمریکا دارای گواهینامه رانندگی باشند که به معنای حضور حدود 700000 راننده در جاده‌ها است.

قوانین ایالت متحده و نیاز به گزارش فردی 

قوانین ایالتی آمریکا برای اجازه رانندگی افراد مبتلا به تشنج بسیار متفاوت است. در اکثر این قوانین شرط وجود حداقل 3 ماه تا میانگین 6 ماه بدون تشنج ذکر شده است. اطلاعات رانندگی بیماران برای هر ایالت نیز توسط بنیاد صرع (EPILEPSY FOUNDATION) به مراجع مربوطه ارائه می‌شود.

 در شش ایالت آمریکا شامل کالیفرنیا، نوادا، اورگان، پنسیلوانیا، دلاور و نیوجرسی، از ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی درخواست می‌شود که موارد تشنج بیماران را مستقیماً به آژانس دولتی وسایل نقلیه موتوری گزارش دهند. ارائه گزارش‌های اجباری برای اولین بار به این علت بوده که افراد مبتلا به صرع به صورت دائمی اطلاعات بیماری خود را به روز‌ رسانی نمی‌کردند. لیگ بین‌المللی مبارزه با صرع (ILAE) در این مورد نظر مخالف در مورد ارائه گزارش اجباری توسط پزشک دارد. از نظر بسیاری، هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد گزارش پزشک، محافظت بیشتری را از جنبه عمومی یا برای بیمار ایجاد کرده یا تعداد تصادفات را کاهش می‌دهد. حتی در یک مطالعه، نشان داده است که این گزارشات اثر منفی بر رابطه میان پزشک و بیمار خواهد داشت. احتمال اینکه بیماران در این شرایط به علت در خطر افتادن امتیازات رانندگی و گواهی‌نامه خود، در افشای عود بیماری و تشنج خود کوتاهی کنند، بیشتر است.

گزارش اجباری به طور کلی اختیار قضاوت پزشک را در تعیین صلاحیت بیمار برای رانندگی صلب می‌کند. با این حال، چنین سیاستی، مسئولیت پزشک را روشن کرده و می‌تواند از ایجاد عواقب پزشکی و حقوقی در برابر قانون برای خود جلوگیری کند. زمانی که گزارش‌دهی پیوسته و محدودیت‌های ناشی از آن برای بیمار به صلاح‌دید پزشک باشد، پیامدهای آن نیز با خود پزشک بوده و منصفانه است اگر بگوییم که اکثریت متخصصان مغز و اعصاب با گزارش اجباری به دلایل متعددی از جمله عدم استقلال پزشک مخالف هستند.

تصادفات ناشی از تشنج

تخمین زده می‌شود که تصادفات ناشی از تشنج در حدود 0.1 تا 1 درصد کل تعداد تصادفات است. تعداد کل حوادث رانندگی ناشی از تشنج به صورت دقیق مشخص نیست به علت این‌که تمامی تصادفات رانندگی در افراد مبتلا به صرع دقیقا به خاطر تشنج نبوده و تمام موارد تصادف نیز گزارش نمی‌شود. در یک مقایسه با حوادث رانندگی ناشی از مصرف الکل که در حدود 7 درصد کل حوادث را تشکیل می‌دهد، حوادث رانندگی ناشی از تشنج میزان بسیار کمتری دارد.

وجود ترس ناشی از تشنج باعث می‌شود تا بیماران مبتلا به صرع، رانندگان محتاط‌تری نسبت به بقیه رانندگان بوده و از تردد در جاده‌های شلوغ پرهیز کنند. در مطالعات نشان داده شده است که بیماران مبتلا به صرع بیشتر از سایر افراد بعد از تصادفات رانندگی در بیمارستان بستری می‌شوند.

خطر رانندگي بعد از تشنج

یکی از مفیدترین و کاربردی‌ترین روش‌های پیش‌بینی عود تشنج و در نتیجه افزایش احتمال خطر رانندگی بعد از تشنج، در نظر گرفتن فاصله زمانی از آخرین تشنج بیمار است. هر قدر این زمان بیشتر باشد، خطر عود تشنج کاهش خواهد یافت. یک رویکرد کلی این است که یک آستانه یا معیار خطر در این زمینه معین شده به طوری که در زمانی که خطر عود بیماری در فرد پایین‌تر از معیار موردنظر باشد، رانندگی برای فرد بیمار مجاز باشد. در انگلستان بیماران می‌توانند مجوز رانندگی خود را بعد از 6 ماه از زمان تشنج دوباره به دست آورند و این مجوز تا زمانی که خطر عود بیماری آن‌ها در سال بعد زیر 20 درصد باشد، تمدید می‌شود. برخی محققان به این نتیجه رسیدند که در بسیاری از موارد، پس از گذشت 6 ماه از بروز تشنج، خطر عود بیماری در 12 ماه آینده به احتمال زیاد کمتر از 20 درصد خواهد بود. در آمریکا، اکثر ایالت‌ها به بیماران بعد از 3 تا 6 ماه پس از تشنج اجازه رانندگی می‌دهند اما خطر آستانه تعیین شده‌ای در آمریکا وجود ندارد. تعیین آستانه خطر قابل قبول برای عود تشنج ممکن است به ایجاد یک تعریف واحد (Seizure freedom) مورد نیاز برای کسب مجدد امتیازات رانندگی کمک کند.

تشنجات مکرر

قوانین ایالتی در آمریکا بین کسانی که برای اولین بار دچار تشنج می‌شوند با بیمارانی که صرع با سابقه تشنج‌های مکرر دارند، در هنگام تعیین مدت زمان بدون تشنج مورد نیاز برای کسب امتیازات رانندگی، تفاوتی قاِئل نیست. وجود اورا به صورت ثابت و قابل اعتماد ممکن است یک عامل محافظت‌کننده باشد، اما این‌گونه هم نیست که در برابر تصادف به طور کامل محافظت ایجاد کند. این موضوع ممکن است به این دلیل باشد که اورا خیلی کوتاه است و یا اینکه شرایط ترافیکی ممکن است به بیمار اجازه توقف را ندهد. گاهی اوقات وجود اورا خطر تصادفات ناشی از تشنج را کاهش نمی‌دهد.

باید به بیماران آموزش داده شود که بلافاصله پس از عدم مصرف دوز داروهای ضد تشنج، رانندگی نکنند. در یک مطالعه نشان داده شده است که در حدود 20 درصد از تصادفات مربوط به تشنج بلافاصله پس از فراموشی مصرف دارو رخ می‌دهد. 

می‌توان به صورت مرسوم، یک مقاله مروری مانند این را با توصیه‌هایی برای تحقیقات بیشتر پایان دهیم تا سطح دانش خود را در این زمینه ارتقا دهیم. با این‌حال موضوع این مقاله بسیار نادر است و انجام مطالعات بیشتر در این زمینه ممکن است به سرعت مقدور نباشد. توسعه فناوری‌ اتومبیل‌های خودران با سرعت بسیار بالایی ادامه دارد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان فناوری، احتمالاً در طی 5 تا 10 سال آینده، این تکنولوژی به جریان اصلی صنعت خودرو در جهان تبدیل شده و به صورت گسترده در دسترس عموم قرار می‌گیرد. ورود وسایل نقلیه خودران باعث ایجاد استقلال زیاد افراد بیمار در رانندگی و درنتیجه افزایش کیفیت زندگی آن‌ها خواهد شد. توانایی بیماران مبتلا به صرع کنترل نشده برای رسیدن به محل کار، منزل یا مدرسه با خودرو و انجام رویدادهای اجتماعی علیرغم بیماری، خبر بسیار مسرت‌بخش در آینده خواهد بود.

به قلم دكتر مهيار نوربخش

منتشر شده در مجله صرع و سلامتي، شماره 75